Maçonnerie des Dames
Andreas Önnerfors heeft een interessante lap tekst (met véél bijlagen) over een project voor een dames loge van de Strikte Observantie.
De Strikte Observantie. Zijn die niet enorm… conservatief…?
De auteur was in Kopenhagen het archief van de Strikte Observantie aan het doorspitten toen zijn oog viel op een pak papier van 57 pagina’s waarin gedetailleerde plannen staan voor het opzetten van een dames loge. Het gaat om regels en richtlijnen, maar ook rituaal-teksten, tekeningen van juwelen, beschrijvingen van de inrichting van de loge, enz.
Nu zul je misschien denken: zijn dat niet gewoon de schetsen van een paar rebellerende leden in het hoge Noorden? Tussen de stukken zit echter ook een brief van Baron von Hund, een van de oprichters van de Strikte Observantie, die het te vroeg vond voor een dames loge. Of dat de reden is, is onduidelijk, maar ondanks de vergevorderde plannen lijkt het van een dames loge niet te zijn gekomen.
Önnerfors begint met een interessante gedachte. Zou het denken over, en werken aan, Vrijmetselarij voor vrouwen een stimulans zijn geweest voor het uitwerken van de systemen van hogere graden die ook in deze tijd startten? Die hogere graden waren vaak nogal ridderlijk (/mannelijk?).
In elk geval is het zo dat er in 1748 in Kopenhagen al een Loges des Dames actief was. Dit was in feite een gemengde loge, want zowel de Voorzittend Meester als een van de Opzieners waren een man. Die voorzitter was Wilhelm Matthias Neergaard die in Duitsland was betrokken bij de eerste initiatieven voor het ontwikkelen van hogere graden. De loge is verschillende jaren actief geweest.
De auteur vond nog een mogelijk verband tussen hogere graden en vrouwen Vrijmetselarij. In een Duits document dat in Zweden is gevonden wordt gesproken over “your lady knight”.
Laten we nu eens naar het systeem van de Strikte Observantie kijken.
In tegenstelling tot de ‘normale’ SO staan in het voorstel voor de dames-variant maar vijf graden en niet zeven. Wat apart is, is dat de vierde en vijfde graad bedoeld waren voor de officieren, de vierde graad voor de Opzieners, de vijfde voor de Voorzittend Meester.
Wel was het dan weer zo dat de Secretaris zo’n belangrijke functie was dat deze alleen bekleed kon worden door iemand met de vijfde graad. Dat moet dus haast wel betekenen dat die persoon al een keer Voorzittend Meester is geweest.
Over de Secretaris gesproken, een functie-eis was dat de persoon Frans en Duits sprak en kon schrijven, ogenschijnlijk met het oog op het onderhouden van internationale contacten. Waren er dan plannen om overal dames loges te stichten? Dat is niet persé het geval, want de dames loges moesten contacten onderhouden met alle SO loges en waren dus in feite gelijkwaardig bedoeld met de mannen loges.
De auteur citeert de gedetailleerde stukken vrij uitgebreid. Zo hebben we tekeningen voor een aantal juwelen, maar bijvoorbeeld ook een tekening van de tempel en de inrichting. Bijzonder hieraan is, dat de tempel de vorm heeft van een vierkant met aan één zijde een driehoek. Dat is niet de vorm van een normale Maçonnieke tempel. Bovendien was er in de driehoek (de Voorzitter zit in de uiterste punt) een soort van ‘heilige der heiligen’ staat met een gordijn er omheen.
Zoals bij de adoptie loges in Frankrijk, stond de loge onder bescherming van een man. Önnerfors noemt hem “Deputy Master”. Dit was de assistent van de ‘Maitresse en chaire’ (‘Meesteres op de stoel’, de Voorzittend Meester dus) die de feitelijke leiding had. De meeste overige leden van de loge moesten vrouwen zijn.
Er waren meer functies die vergelijkbaar zijn met die in een Maçonnieke loge zoals een Redenaar en een Schatbewaarder.
De auteur gaat in op de ritualen van de vijf graden. De inwijding is heel uitgebreid, de andere graden zijn eerder instructies. Een bijzonder detail van de inwijding is de “Frère terrible” (een man van een flink postuur) die de kandidaat bang moest maken. Wat ook leuk is, is dat de inwijdeling twee paar handschoenen kreeg, waarvan er één was voor de man die zij het meest hoogachtte.
Uiteraard wordt er ook een eed gezworen. Een detail is dat er ook werd gezworen dat de zusters de mannen loges zullen beschermen en ondersteunen.
Elke graad had een eigen tableau. Volgens de auteur zijn de Oude Testament symbolen typisch voor adoptie loges uit Frankrijk, dus de auteur(s) van de stukken moet daarvan op de hoogte zijn geweest. Ook een typisch adoptie loge element is de Jacobs ladder die letterlijk moest worden bestegen.
Het lijkt erop dat in de vroege dagen van de vroege Vrijmetselarij in grote delen van Europa werd geëxperimenteerd met adoptie loges. Zozeer zelfs dat een conservatieve orde als de Strikte Observantie ook de mogelijkheden onderzocht. Toch zouden in de meeste landen de adoptie loges geen lang leven beschoren zijn en werd de discussie over de vrouw in de Vrijmetselarij vooral een non-discussie waarin werd verwezen naar de Constituties van Andersson.