De hoge graden

Vooral buitenstaanders vinden dit een spannend aspect van de Vrijmetselarij, de zogenaamde “hoge graden”. Hoe zit dat nu?

Is de Maçonnieke wereld al lastig te doorgronden voor de eerste drie graden, wat daarna komt is ook niet makkelijk onder woorden te brengen.

Zoals we gezien hebben, bestaan er binnen de gemengde Vrijmetselarij in Nederland verschillende “Ritualen“. Dit geldt ook voor de “zij- en vervolgpaden”. Je merkt al dat ik verschillende termen gebruik. Dat is bewust.

De meeste systemen van voortgezette graden zijn ontstaan in het begin van de 18e eeuw. In die tijd was er een aardige wildgroei aan systemen en net zoals je dat ziet met ‘gewone’ loges, ontstonden ook hier discussies over “regulariteit”. Daar wil ik verder niet op ingaan. Laten we het erop houden dat niet alle systemen door iedereen als regulier werden beschouwd en dat dit mede de reden is dat veel systemen tegenwoordig niet meer bestaan.

Op de Wikipedia pagina over de N.G.G.V. is het volgende te lezen (op 30/9/19):

Door de N.G.G.V. wordt naast de drie basisgraden niet gewerkt in de hogere graden van de Schotse Ritus. In tegenstelling tot de werkwijze bij Le Droit Humain, gebeurt dit in een nevenorganisatie, de N.O.G.V. Deze voortgezette graden zijn sinds 1992 bij de Nederlandse Opperraad van de 33e en laatste graad van de Aloude en Aangenomen Schotse Ritus der Gemengde Vrijmetselarij ondergebracht.

Een paar dingen vallen op in dit citaat. De N.G.G.V. werkt met “de hogere graden van de Schotse Ritus” en doet dit, anders dan Le Droit Humain, in een “nevenorganisatie”. Op een paar plekken op deze website noem ik het systeem van Le Droit Humain gemakshalve “doorlopend” alsof de vierde graad automatisch volgt op de derde. Dit is wat ongenuanceerd. Het is namelijk niet zo dat bij Le Droit Humain alle loges alle graden verlenen. Als je na de derde naar de vierde graad wil, word je ook bij Le Droit Humain lid van een andere loge. Zoals we zagen, is bij de N.G.G.V. die loge onderdeel van de “nevenorganisatie” de N.O.G.V., de Nederlandse Opperraad der Gemengde Vrijmetselarij. Bij Le Droit Humain valt de loge gewoon onder de Nederlandse federatie.

Feitelijk komen we met dit onderwerp op een van de oorzaken waarom de N.G.G.V. zich in 1960 afsplitste van Le Droit Humain. De N.O.G.V. is een eigen organisatie met een eigen bestuur. Er is weliswaar overlap met de leden, maar de N.O.G.V. heeft geen zeggenschap binnen de N.G.G.V.
Bij Le Droit Humain zit het bestuur juist in de hogere graden en de Nationale Raad bestaat uit ’33-ers’.

Een ander groot verschil is dat omdat Le Droit Humain één organisatie is met loges die in verschillende graden werken, je overal de regalia van je hoogste graad kunt dragen. Iemand kan dus met de regalia van de 18e graad naar een inwijding.
Bij de N.G.G.V. komen nooit mensen met regalia uit de N.O.G.V. (anders dan de vertegenwoordiger die aanwezig is bij een zitting van de N.G.G.V.).

Zoals we zagen, word je bij beide voorbeelden lid van een andere loge als je gaat werken in andere graden. Ook bij Le Droit Humain gaat dat niet automatisch. Een loge die werkt in de vierde graad, benadert een Meester Metselaar (derde graad) die zij geschikt acht voor hun loge. Bij de N.G.G.V. verzoekt een Meester Metselaar tot lidmaatschap van een N.O.G.V. loge.
Het is dus in beide gevallen heel goed mogelijk dat een lid de derde graad prima vindt en zich niet bezig houdt met die andere graden. Ook in de derde graad kun je allerlei functies bekleden, in de loge of in de Grootloge.

Schotse Ritus

Wat is nu die Schotse Ritus uit het citaat van Wikipedia? Volledig luidt de naam “Aloude en Aangenomen Schotse Ritus” (AASR). Wikipedia heeft hier een artikel over. Het stuk is wat verwarrend.

Om te beginnen is het niet zo dat elke organisatie die de AASR aanbiedt dezelfde ritualen gebruikt. Zoals alle ritualen ontwikkelen deze binnen elke afzonderlijke organisatie. Alle AASR’s hebben (min of meer) dezelfde bron, maar zijn niet noodzakelijk precies hetzelfde. De AASR van het Grootoosten der Nederlanden zal afwijken van die van de Reguliere Grootloge van België en die van Le Droit Humain (Nederland of België!) of de N.O.G.V.

De structuur zal wel overeenkomen en daarom heeft de Wikipedia tekst toch nog wat nut.

Zo kun je zien dat de loges in de verschillende graden, verschillende namen hebben. De vierde tot de 18e graad vormen een groep die weer uiteen valt in “perfectieloges” (‘loges van vervolmaking’, vierde tot 14e graad) en “kapittels” (14e tot 18e graad). De loges van de 19e tot en met de 30e graad heten “areopagi” en tenslotte heb je het “tribunaal” (31e graad), het consistorie (32e graad) en de “opperraad” (33e graad). De 30e en 31e graad samen heten ook wel eens “consistorie”.

Deze loges samen bieden dus een systeem dat loopt tot de 33e graad. De welklinkende namen daarvan kun je vinden op Wikipedia.

Het doorlopen van de graden is aan de ene kant vergelijkbaar met de eerste drie. Als de kandidaat ‘klaar is’ voor de volgende graad, kan hij/zij in aanmerking komen om deze te ontvangen. Een verschil is wel dat niet alle 33 graden ritueel worden verleend. Omdat elke graad zijn eigen loge-inrichting en regalia heeft zou het erg kostbaar en tijdrovend zijn om alle graden ritueel te verlenen. Een loge bepaalt dus welke graden ritueel worden verleend en welke (tussenliggende) “bij communicatie”.

Tot slot. De 33e graad is geen graad waarin de uiteindelijk ‘wijsheid’ wordt overgedragen. Het is meer een ere-graad voor iemand die plaats gaat nemen op een bestuursfunctie.

De verschillende graden hebben hun eigen symboliek, feitelijk een nieuwe manier van kijken naar de Maçonnieke symboliek. Het is geen gradensysteem waarbij gradueel kennis wordt overgedragen. Iemand met een hogere graad weet dus niet noodzakelijk meer dan iemand anders en heeft ook niet meer te zeggen of iets dergelijks.

Hoe groot is de AASR binnen de Nederlandse gemengde Vrijmetselarij?

Je kunt er vanuit gaan dat voor veel mensen de extra investering in tijd en geld maakt dat ze blijven werken in de “blauwe graden” (leerling, gezel en meester). De AASR heeft dus veel minder leden dan de ‘gewone loges’. Naar boven wordt de spoeling steeds dunner. De verklaring hiervoor is eenvoudig. Stel dat je grofweg een graad per jaar doorloopt, dan ben je 33 jaar onderweg voor je ‘bovenaan’ bent beland. Oftewel, hoe hoger de graad, hoe ouder de leden en hoe groter de kans dat er een overlijdt.
Daar komt nog bij, hoe hoger je komt, van hoe meer loges je lid bent en dus hoe groter de (tijds)investering is.

Le Droit Humain heeft zes loges van vervolmaking en van de volgende groepen graden steeds één loge. De N.O.G.V. heeft één loge per cluster.

Is er nog meer?

Zoals in het begin gesteld, ontstonden er in de 18e eeuw veel systemen voor ‘hogere graden’. Bestaan er meer systemen binnen de gemengde Vrijmetselarij in Nederland dan de AASR? Jazeker!

De website van de N.V.V.V. / loge Rakoczy vermeldt: “Binnen het Verbond bestaat ook het Royal Arch Kapittel van het Heilig Koninklijk Gewelf “Horeb” “
Dat is zeker een ander systeem. Volgens de Engelstalige Wikipedia bestaat dit systeem uit vijf graden. De graden worden wel eens gezien als aanvullingen of verduidelijkingen op de “blauwe graden”. Daarom wordt de Royal Arch wel eens een systeem van “zijgraden” genoemd (in tegenstelling tot “hogere graden” of “voortgezette graden” die ‘verder gaan’).
De Engelse Wikipedia noemt de eerste graad “Mark Master Mason”. “Merkmeesters” hebben we in Nederland ook. Over de “reguliere” variant van deze tak van sport bestaat weer een Wikipedia pagina. In deze loges zouden de “Merkmeester” en “Royal Arch Mariner” graden worden verleend, wat allebei weer doet denken aan de “Royal Arch” van de Engelstalige Wikipedia.

In elk geval lijken er binnen Le Droit Humain Royal Arch, Royal Arch Mariners en Mark Master loges te bestaan. Of deze binnen één systeem vallen, is me niet helemaal duidelijk.

Maçonnieke Almanak

In 2011 bracht de Maçonnieke uitgeverij Fama de Maçonnieke Almanak uit. In dit boekje worden de verschillende systemen toegelicht op basis van een in vieren gedeeld schema. Links boven heb je de Bouwsymboliek in de eerste drie graden. Rechts boven de “bouwsymboliek en hogere graden”. Links onder “andere symboliek, graden 1, 2 en 3” en rechts onder “andere symboliek en hogere graden”.

Links boven zitten de “blauwe loges” van verschillende organisaties, maar ook “Afdeling van de Meestergraad (Bouwhutten)” die zo te zien geen betrekking hebben op gemengde organisaties. De balk van Le Droit Humain begint links boven en loopt via het vak rechts boven door naar rechts onder. Dit is dus een doorlopende lijn die bij het Grootoosten en de N.G.G.V. wordt afgebroken en voortgezet in andere organisaties, respectievelijk “AASR” en de N.O.G.V. die van rechts boven naar links onder doorlopen. Ze gaan dus van “bouwsymboliek” naar “andere symboliek”. Het “Koninklijk Gewelf” lijkt aan te sluiten op het Grootoosten en wordt alleen in de “bouwsymboliek” geplaatst (rechts boven). Er wordt geen “Koninklijk Gewelf” vermeld voor Le Droit Humain. “Merkmeesters” vinden we apart vermeld rechts onder (“overige symboliek”), maar ook dit lijkt betrekking te hebben op het GON.

Orde in de chaos?

“Ordo Ab Chao” mag het motto zijn van de AASR en dit bekendste systeem is ook nog redelijk overzichtelijk, maar het valt nog niet zo mee om iets te vertellen over wat er nog meer is.

Hoe dan ook, zoals een paar keer gezegd zijn er veel Vrijmetselaren die hun handen genoeg vol hebben aan de eerste drie graden en het bestuderen van de symboliek er van. Het voorgaande is om je een beetje een idee te geven van wat er nog meer is voor mensen daar niet genoeg aan hebben. De grootte van Le Droit Humain maakt dat er meer opties zijn binnen deze organisatie.

Aan de andere kant, de website van de N.V.V.V. maakt nog een interessante opmerking: “Hiervan kunnen meester vrijmetselaren lid worden, mits zij bij een door het Verbond erkende obediëntie zijn aangesloten.”

Je hoeft dus geen lid te zijn van Rakoczy om lid te kunnen worden van kapittel Horeb. Van een losstaande organisatie als de N.O.G.V. zou je dus misschien ook wel lid kunnen worden als je geen lid bent van de N.G.G.V. Of dit bij Le Droit Humain ook mogelijk is, is de vraag, aangezien je daar altijd lid bent van de ‘hele’ organisatie.

Aangezien de gemengde Vrijmetselarij als geheel een stuk kleiner is, zijn er ook minder mensen om dit soort andere systemen draaiende te houden, maar zeker binnen Le Droit Humain is er nog genoeg te doen na(ast) de eerste drie graden.