Wie was W.H. Denier van der Gon?

Volgens mij weet ik al van voor mijn inwijding van de leerlingen-, gezellen en meesterboekjes van Denier van der Gon. Ik heb ze niet. Ik ben er altijd vanuit gegaan dit dit gewoon oude boekjes zijn van het Grootoosten der Nederlanden en ze stonden nooit hoog op de lijst om aan te schaffen.

Ik kwam de naam wel eens tegen in publicaties, ook uit de hoek van de gemengde Vrijmetselarij. Ook dat deed niet meteen bellen rinkelen. Denier van der Gon kan heel goed hebben open gestaan voor deze nieuwe organisatie, maar niet noodzakelijk lid.

Laatst was in oude Bouwsteenen aan het lezen en daar komt de auteur regelmatig in voor. Hij schrijft interessante teksten met een vermakelijke, losse schrijfstijl, humor en een reeks verschillende onderwerpen. Ook geeft hij blijk van spirituele interesse, inzicht ook. Misschien was hij een van die Theosofen binnen het GON uit die tijd?

Willem Herman Denier van der Gon

Is de volledige naam. W.H. is geboren op 22 oktober 1858 in Zoeterwoude en overleden op 6 juni 1938 in Amersfoort. Hij zou “doctor in de staatswetenschappen” zijn geweest (1).

Bij wat verder zoeken bleek Denier van der Gon een van de oprichters van de stichting Ritus en Tempelbouw te zijn geweest en de eerste redacteur van De Vrijmetselaar.

De eerste Vrijmetselaar is van 1906. In de eerste nummers staan enorm veel teksten van “D. v.d. G.”. Hij gebruikte zijn volledige naam kennelijk niet. Direct na zijn overleden verscheen er een In Memoriam.

Tot zijn dood verschijnen er veel teksten van de hand van Denier van der Gon in De Vrijmetselaar. Heel toepasselijk opent het eerste nummer na zijn overlijden met een tekst van hem getiteld: “Het Eeuwige en het Tijdelijke in onze Ritualen” (XXXIII #2 juli 1938). De bovenstaande foto is op een aantal plaatsen gebruikt, onder andere bij dit In Memoriam.

Denier van der Gon wordt “een groot en wijs man” genoemd. Hij is overleden op Eerste Pinksterdag. Toch toevallig dat ik dit zit te schrijven net voor het Pinksterweekend. Hij heeft zijn leven lang een zwak gestel gehad en tegen het einde ging hij snel achteruit. Toch is hij bijna 80 jaar geworden.

Misschien is het je al opgevallen, maar Van der Gon verzorgde 33 jaargangen van De Vrijmetselaar. Het In Memoriam roemt een geliefd broeder.

In Thoth (de opvolger van De Vrijmetselaar) jaargang 51 #1 (2000) staat ook een aardig lange tekst over Van der Gon met opnieuw deze foto. Hierin wordt gesteld dat de studie van Van der Gon door chronische hoofdpijn niets werd, maar dat hij toch ergens op gepromoveerd zou zijn geweest. Ook over zijn beroep is onduidelijkheid.

Vrijmetselarij

Volgens het laatst genoemde artikel is Van der Gon op zijn 40e ingewijd (1898), maar zijn bevordering en verheffing kreeg hij bij een andere loge. Opnieuw liet hij zich snel overschrijven naar een andere loge. Dan staat er een vreemde, maar interessante opmerking:

Tegelijkertijd echter is hij lid van de gemengde Loge ‘Broedertrouw’ (Amersfoort) van de Nederlandse Theosofische Vereniging; en eveneens van de Internationale en Gemengde Vrijmetselaarsloge, die ook in Amersfoort werkzaam was.

Broedertrouw was een loge van Le Droit Humain en is opgericht in Amersfoort in 1921 (en gestopt in 1940). Ik neem aan dat de auteur heeft willen zeggen dat Van der Gon lid was van de Theosofische Vereniging en van een gemengde loge werkend onder Le Droit Humain. Maar dus, Van der Gon zou lid zijn geweest van een loge onder het Grootoosten der Nederlanden en van een loge werkend onder Le Droit Humain! Dat zou tegenwoordig niet meer kunnen, maar voor Henri van der Ginkel lijkt (in elk geval tijdelijk) hetzelfde te hebben gegolden. Ik moet zeggen, dit maakt Van der Gon weer net iets interessanter.

Gemengde Vrijmetselarij

Het wordt nog beter. Niemand minder dan Anton van der Sande schrijft in Women’s Agency and Rituals in Mixed and Female Masonic Orders (onder redactie van Jan Snoek):

Het is niet moeilijk te achterhalen waar het grootste probleem is ontstaan. Bij de oprichting van de gemengde loge ‘Cazotte’ in Amsterdam, was een lid, Dr. W.H. Denier van der Gon, van een reguliere loge betrokken. Hij was sterk aangetrokken tot de theosofie van mevrouw Blavatsky en Annie Besant en ontvouwde zijn intenties om de hele Nederlandse Vrijmetselarij in theosofische zin te hervormen […] (2)

Activiteiten om te komen tot de installatie van Cazotte startten in 1904. Van der Gon is ingewijd eind 1898, dus hij was er snel bij. Overigens was Van der Gon dus niet het enige lid van het Grootoosten dat betrokken was bij de oprichting van Cazotte, maar in tegenstelling tot Van Ginkel, wordt hij niet genoemd bij de eerste zeven leden die “allen Theosoof” waren. Misschien werd hij niet meteen lid. Van der Sande stelt dat in 1910 Cazotte “irregulier” werd verklaard. Toch apart dat we eerder zagen dat Van der Gon na 1921 lid was van een Le Droit Humain loge en tot zijn dood van een loge van het Grootoosten der Nederlanden!

Een andere schrijver (3) stelt er in 1907 problemen ontstonden toen Van der Gon opnieuw van loge wilde wisselen en zijn lidmaatschap van Cazotte (!) voor sommige leden daar een probleem was. Het hoofdbestuur van het Grootoosten der Nederlanden heeft toen besloten dat Cazotte irregulier is en dat dubbel lidmaatschap niet mogelijk is. Dit zal over het eerder genoemde jaartal 1910 gaan. Opnieuw, toch apart als Van der Gon in 1921 toch weer een dubbel lidmaatschap zou hebben gehad.

In genoemde De Vrijmetselaar uit 1938 wordt de voorzittend meester van de Le Droit Humain loge Broedertrouw geciteerd die op de crematie zou hebben gezegd dat de loge “een goed vriend” heeft verloren. Zou dat betekenen dat Van der Gon misschien geen formeel lid was om problemen met zijn eigen loge te voorkomen, maar wel een frequent visiteur?

In de Thoth van september 2011 valt in elk geval te lezen (p. 11):

Broeder Denier van der Gon bijvoorbeeld was betrokken bij de komst van Le Droit Humain Nederland, maar koos tenslotte voor het GOdN.

Bewijs dat Van der Gon lid was van Cazotte of Broedertrouw heb ik niet gevonden. Het kan zijn dat hij kort na de oprichting van Cazotte lid werd, koos voor het Grootoosten en zijn lidmaatschap opzegde, maar dat hij toch zo’n nauw contact bleef houden met (leden van) gemengde loges dat hij misschien zelfs betrokken was bij de oprichting van een gemengde loge in zijn woonplaats.

In elk geval is het zo dat verschillende van zijn vele boeken (zie hier voor een overzicht) (ook) zijn uitgegeven door MuM, dat hij regelmatig wordt geciteerd in teksten van leden van gemengde loges en dat hij vrijwel zeker aardig wat contact had met verschillende van de leden (in elk geval de uitgevers Van Ginkel en Duwaer).

Einde

Door het voorgaande komt Van der Gon over als een rebelse en ietwat radicale denker die zich ondanks zijn gezondheid met tomeloze energie heeft ingezet voor zowel het Grootoosten der Nederlanden als de jonge gemengde Vrijmetselarij.

---

(1) Humanitarisme.nl (geraadpleegd 29/5/20)

(2) Women’s Agency and Rituals in Mixed and Female Masonic Orders onder redactie van Jan Snoek en Alexandra Heidle, Brill 2008, p. 243

(3) Vrijmetselarij door I. Erdtsieck, Kok 2006, p. 89